วงรอบๆๆๆ การเป็นสัดในวัว (พื้นฐานการได้ลูกวัว จากการผสมเทียม1)

   

cr.altagenetic.com
    

 การเป็นสัดในโค คือการที่แม่วัวเราพร้อมรับการผสมจากตัวผู้และก็มีพฤติกรรมต่างๆที่ตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของฮอร์โมนเช่นมีอาการกระวนกระวาย อวัยวะเพศบวม  มีน้ำเมือกไหล ไล่ขี่ตัวอื่น และ เรามักได้ยินว่าเฉลี่ยที่21วัน แต่ในความเป็นจริง สามารถเป็นได้19-24วันได้เลยครับ  แต่การที่จะเป็น19วัน หรือ24วันครั้งนั้นไม่ใช่ปัญหาแต่ ปัญหาคือการเป็นสัดแต่ละครั้งนั้นตรงรอบไหม  รอบแกว่งหรือเปล่า  คือถ้าเป็น19วันก็ควรเป็นสัดทุ19วันตลอดไม่ใช่รอยนี้เป็นสัด19วันถัดมา24วันเป็นสัด แล้วกลับมาเป็นอีก20วัน อะไรแนวนี้  ครับ   ถ้ารอบแกว่งนี่แสดว่าการทำงานของรังไข่ผิดปกติครับ  นอกจากรังไข่ทำงานไม่สมบรูณ์แล้ว ยังทำให้การจับสัดยากไปอีกด้วยครับ  ทีนี้ก็ไม่รู้ว่าจะผสมเทียมกันยังไงเลย   วัวตัวเมียที่เราเห็นๆกันนั้นมีระยะเจริญพันธ์ได้ตั้งแต่อายุ7-18เดือนกันเลยทีเดียวครับ(วัยสาวสะพรั่ง อิอิ)   ดังนั้นก่อนอื่นเรามารู้กันก่อนครับว่าวัวเป็นสัดได้ยังไง มาเข้าวิชาการกันนิดๆครับ
โดยมีท่านผู้รู้ได้ทำตารางแสดงวงรอบการเป็นสัดในสัตว์แต่ละชนิดให้เราดูดังนี้ครับ

        ดังนั้นถ้าดูจากตารางโดยปกติวัวจะมีวงรอบการเป็นสัดเฉลี่ย 20-21 วัน (19-23 วัน) วัวพันธุ์เมืองร้อน (Bos indicus) แสดงการเป็นสัดสั้นโดยเฉลี่ยแสดงอาการเป็นสัด ประมาณ 11 ชั่วโมง และสัดเริ่มแสดงอาการในช่วงเย็นของวัน หลักจากแสดงอาการเป็นสัดแล้วจะเกิดการตกไข่ (Ovulation) โดยประมาณ 25-26 ชั่วโมง ส่วนโคพันธุ์เมืองหนาว (Bos taurus) จะแสดงอาการเป็นสัดที่นานกว่าประมาณ 18 ชั่วโมง และเกิดการตกไข่ประมาณ 28-31 ชั่วโมงหลังการเป็นสัด  ซึ่งที่เป็นแบบนี้เกิดจากช่วงแสงของวันครับที่ต่างกันในแต่ละที่
         วงรอบการเป็นสัดแบ่งเป็น 4 ระยะ ตามลักษณะพฤติกรรม การเปลี่ยนแปลงอวัยวะสืบพันธุ์ การเปลี่ยนแปลงฮอร์โมน ที่มีความสอดคล้องกัน ซึ่งระยะทั้ง 4 คือ

              1. ระยะก่อนการเป็นสัด (Pro-oesturs)    คือวันที่ 17-20 หลังการเป็นสัด เป็นระยะที่โคเข้าสู่การเป็นสัดรอบใหม่ ระบบสืบพันธุ์มีการเปลี่ยนแปลง ฟอลลิเคิล (follicle) เจริญอย่างรวดเร็ว คอร์ปัสลูเทียม (corpus luteum) จากการเป็นสัดในรอบที่แล้ว ฝ่ออย่างรวดเร็ว มดลูกมีการเปลี่ยนแปลง มีเลือดเลี้ยงมาก ต่อมสร้างสารคัดหลั่งเจริญขยายตัวในส่วนคอมดลูก (cervix) และช่องคลอด (vagina) โดยช่องคลอดจะบวมแดงมีเมือกใสเหนียวไหลจากช่องคลอดจากอิทธิพลของฮอร์โมนเอสโตรเจน

              2. ระยะเป็นสัด (Oesturs) คือ สันที่ 0 ของการเป็นสัด เป็นระยะที่ ฟอลลิเคิลขนาดใหญ่ (dominant follicle) มีการเจริญเติบโตเต็มที่ และเกิดการตกไข่ตามมา (ovulation) โคจะแสดงการเป็นสัดโดยเฉลี่ยประมาณ 4-24 ชั่วโมง และ โคจะแสดงการยอมรับการผสม และยืนนิ่งเมื่อมีตัวอื่นปีน (standing heat)

              ระยะการเป็นสัด โคจะแสดงอาการต่าง ๆ เช่น กระวนกระวาย ถ้าเป็นวัวระยะให้นมจะมีการสร้างน้ำนมลดลง การยืนนิ่งยอมเป็นปีนของตัวอื่น พบเมือกหรือสารคัดหลั่งจากมดลูก คอมดลูก และช่องคลอดมีมากที่สุด เยื่อเมือกของปากช่องคลอดจะแดงมีเลือดคลั่ง

              ในระยะนี้ ระดับฮอร์โมน แอลเอช LH (Luteinzing Hormone) จะเพิ่มขึ้นสูงมากก่อนที่จะตกไข่ ตามมาหลังจากที่แสดงอาการเป็นสัด ประมาณ 30 ชั่วโมง

              การผสมเทียม (AI) ระยะที่เหมาะสมคือ 12-18 ชั่วโมง หลักการยืนนั่ง (standing heat)

              3. ระยะหลังการเป็นสัด (Metoesturs)   คือวันที่ 2-4 ของการเป็นสัด ในระยะนี้โคจะหยุดแสดงอาการเป็นสัด และรังไข่มีการสร้าง คอร์ปัสลูเตียม (Corpus luteum) และเริ่มมีการแสดงฮอร์โมนโปรเจสเตอร์โรน

              ในบางครั้งอาจจะพบว่าเลือดออกมาจากช่องคลอด (Metoestrus bleeding) ได้ในระยะนี้ ปกติพบประมาณ 90% และไม่เกิน 45% ในแม่วัว ซึ่งเป็นลักษณะเมือกปนเลือดพบติดตามหลังหรือบริเวณช่องคลอดด้านนอก
              การพบเลือดจากช่องคลอด ไม่ได้บ่งบอกว่าการผสมพันธุ์ ที่เกิดขึ้นนั้ จะทำให้ผสมติดหรือผสมไม่ติด

              4. ระยะไม่เป็นสัดในวงรอบ (Dioesturs)   คือ วันที่ 5-17 หลังจกาการเป็นสัด เป็นระยะที่ ระยะที่มีคอร์ปัสลูเทียม (CL) เจริญเติบโตเต็มที่มดลูกพร้อมรับการตั้งท้อง มีระดับโปรเจสเตอโรน (progesterone) สูง คอมดลูกปิดมีเมือกเหนียวปิดอยู่ เยื่อเมือกช่องคลอดค่อนข้างซีด

              ในช่วงท้ายของระยะนี้ถ้าโคไม่มีการตั้งท้อง ก็จะมีการสร้างฮอร์โมนพรอสตาแกลนดิน (Prostaglandin) จากมดลูก (Uterus) มาสลายคอร์ปัสลูเทียม (CL) หลังจากนั้นก็จะมีการเริ่มขบวนการเป็นสัด (Estrous cycle) ในรอบใหม่ 

     อันนี้กลัวคนอื่นจะงงผมเลยเอาภาพมาให้ดูการเปลี่ยนแปลงของรังไข่ในระยะเวลาช่วงเวลาต่างๆ โดยมีหลายๆภาพให้นะครับเพราะบางคนดูภาพนี้แล้วไม่เข้าใจไปดูอีกภาพถึงจะเข้าใจ แต่ทุกภาพคืออธิบายแบบเดียวกัน

**CR.Genex Cooperative Inc.

เพื่อความจุใจเรามีคลิปวีดีโอมาให้ดูด้วยครับ

1.คลิปของกรมปศุสัตว์ครับ นานมากแล้วคลิปนี้ภาพพอได้ครับ  เนื้อหาใช้ได้ดีเหมือนเดิม  เวลา24นาที ภาษาไทยครับเหมาะกับผู้ที่ภาษาอังกฤษไม่แข็งแรง

2.คลิปแสดงการเปลี่ยนแปลงของรังไข่ตามระยะวันตามวงรอบ จากpursleylab MSU  อังกฤษล้วนๆครับ  แต่ภาพสวย

 3.คลิปแสดงสรีระวิทยา Physiology ของรังไข่ตามวงรอบการเป็นสัดอธิบายการทำงานของฮอรโมนช่วงต่างๆภาพสวยงาม แต่ภาษาอังกฤษล้วนๆ  หากดูแต่ภาพได้ก็คุ้มครับ คลิปจาก Parnell Veterinary Pharmaceuticals

พยายามจำวงรอบกับช่วงต่างๆให้ได้ครับเพราะจะมีความจำเป็นกับการผสมเทียมมาก

ขอขอบพระคุณแหล่งข้อมูล

Cr.อ.ดร.สรรเพชญ โสภณ